Schimmelinfecties
Door F. Evers, dierenarts te Geldrop, Nederland
Aspergillosis
Schimmelinfecties nemen bij de Psittaciformes een belangrijke plaats in als
ziekte èn doodsoorzaak. Helaas wordt aan deze infectieziekte nog te weinig
aandacht geschonken. Een van de belangrijkste redenen hiervoor is het feit dat
de diagnose niet zomaar met een klinisch onderzoek te stellen is.
Als vogels ziek zijn dan is het meest voorkomend symptoom het dik of bol zitten
van de vogel. De vogel is minder levendig dan normaal en de veren liggen niet
strak tegen het lichaam maar worden enigszins opgezet. Naast deze algemene
ziekteverschijnselen worden vaak symptomen van benauwdheid gezien, wat kan
wijzen op ademhalingstoornissen.
Dit algemene ziektebeeld kan veroorzaakt worden door infecties en door
afwijkingen niet ontstaan door een besmetting met ziekteverwekkende kiemen.
De ziektekiemen kunnen we onderverdelen in virussen, bacteriën, parasieten en
schimmels. Ook luchtwegafwijkingen kunnen veroorzaakt worden door alle bovengenoemde
ziektekiemen.
Schimmels spelen vooral een belangrijke rol als verwekker van
luchtweginfecties. Schimmelsporen treffen we overal aan en kunnen door
inademing gemakkelijk in de luchtwegen terecht komen. Het ademhalingsapparaat
van vogels is op een aantal punten duidelijk anders dan dat van zoogdieren. Een
van de belangrijkste verschillen is de aanwezigheid van grote luchtkamers.
Juist deze luchtkamers zijn ideale plekken voor schimmels om zich te
ontwikkelen. Of een infectie optreedt is sterk afhankelijk van de conditie en
hiermee samenhangend de weerstand van de vogel. Verkeerde voeding, vooral het
vitamine A gebrek, is een belangrijke predisponerende factor, maar een
schimmelinfectie kan ook volgen op andere chronische ziekten, langdurige
stress, en langdurig gebruik van bepaalde medicijnen, waarbij de antibiotica
een grote (negatieve) rol spelen. Bovendien is de infectiedruk vanuit de
omgeving van invloed op het wel of niet geïnfecteerd raken.
Schimmels groeien goed op rottend organisch materiaal. Zich ophopende oude
ontlasting, vochtig hout en vochtig voer wat te lang staat zijn alle goede
voedingsbodems voor schimmels. Bij lories zijn de natte plekken die ontstaan
door het morsen van het voer ideaal voor schimmelontwikkeling. Ook slechte
ventilatie zal de infectiedruk verhogen.
Als een vogel een schimmelinfectie van de luchtzakken heeft treden de volgende
verschijnselen op. Dik zitten, lusteloosheid, verminderde eetlust, soms
benauwdheidsverschijnselen, soms dunne ontlasting en vermagering. Allemaal
symptomen die ook bij andere ziektes gezien kunnen worden. Meestal is het
ziekte verloop chronisch en sterft de vogel na enige weken. Echter, ook snel
verlopende gevallen van schimmelinfecties komen voor. Het symptomenbeeld is dan
dat van een acute longontsteking, waarbij de schimmel de gehele of een gedeelte
van de longen heeft aangetast. We zien dan zieke lusteloze vogels, zonder
eetlust, met acuut optredende benauwdheid en sterfte binnen een tot enkele
dagen. Soms treedt zelfs sterfte op zonder voorafgaand ziekte beeld.
Een andere plaats waar een schimmelinfectie zich kan manifesteren is de syrinx,
het stemapparaat van de papegaaiachtige, gelegen in de borstholte voor de
splitsing van de luchtpijp in twee hoofdbronchiën. Ook dan zien we benauwdheid
met daarbij een rochelende, soms piepende ademhaling, hoesten en
stemverandering.
Snel ingrijpen is dan belangrijk daar verstikking op kan treden.
Ook kan een schimmelinfectie optreden in de luchtzakjes in het hoofd van de
vogel. We zien dan lokale, enigszins wit doorschijnende zwellingen.
Juist het feit dat bovengenoemde symptomen bij zieke vogels niet specifiek zijn
voor de genoemde schimmelinfecties, maakt de diagnose door alleen klinisch
onderzoek moeilijk en daarmee de behandeling riskant. Is het gebruik van
antibiotica bij bacteriële infecties aan te raden, bij infecties door schimmels
is dit gecontraindiceerd. Kunnen bacteriële ziektekiemen bestreden worden met
antibiotica, schimmels worden juist vaak gestimuleerd in hun groei door het
gebruik hiervan. Door verkeerd medicijngebruik zullen de klachten dus
verergeren. Een goede diagnose is van levensbelang voor de vogels. Hierbij
speelt de endoscopie van de luchtwegen een belangrijke rol, gesteund door
microscopisch onderzoek. Ontbreekt bij het onderzoek van de benauwde papegaai
het endoscopisch onderzoek, dan is de mogelijkheid aanwezig dat een verkeerde
diagnose gesteld wordt en hierdoor een verkeerde behandeling wordt gekozen.
Naast infecties van de luchtwegen zijn infecties van andere delen van het
lichaam mogelijk. Schimmels zijn bij secties o.a. geïsoleerd uit de lever, de
nier en de darm. Afhankelijk van de locatie kunnen min of meer
orgaan-specifieke symptomen worden gezien. Bij een darminfectie treedt vooral
de dunne ontlasting op de voorgrond.
Een schimmel kan ook de huid infecteren, waarbij de infectie leidt tot een
afwijkend verenkleed. We zien hierbij veermisvormingen en veeruitval. Bij
infecties van de oogleden kan een kaasachtige verdikking van het betreffende
ooglid worden waargenomen.
Voor de behandeling van een schimmelinfectie kunnen diverse middelen worden
voorgeschreven, zoals Flucutosine en ketaconazol. De resultaten waren echter
vaak onvoldoende. Momenteel wordt steeds vaker en met succes itraconazole
gegeven. Helaas is dit middel momenteel nog niet toegelaten voor de behandeling
van vogels.
Candida
Candida is een gist en behoort tot de groep van de schimmels. De diverse
Aspergillus soorten infecteren voornamelijk de luchtwegen, Candida infecties
vinden we vooral in de digestietractus van vogels. Uit de maag en darmen van
gezonde vogels kan vaak Candida geïsoleerd worden. Deze aanwezigheid van
Candida is blijkbaar niet schadelijk voor de vogels. Onder bepaalde
omstandigheden kan een verstoring van het evenwicht optreden, waardoor de
Candida wel ziekteverwekkend wordt. Ook hierbij spelen de conditie en de
weerstand van de vogel een belangrijke rol. Voedingsgebreken zoals vitamine A
gebrek, slechte hygiëne en langdurig antibioticagebruik zijn predisponerende
factoren. Hoewel ook volwassen vogels geïnfecteerd kunnen worden door
Candida zijn vooral jonge vogels erg gevoelig voor deze infectie. Sterfte bij
jonge papegaaienbabies gepaard gaande met “kropverstopping” wordt
vaak veroorzaakt worden door Candida. Candida kan in de krop lokale of
uitgebreide ontstekingshaarden veroorzaken. Ook de mondholte, de klier en
spiermaag en de darm kunnen geïnfecteerd raken. Als ziekte-symptomen kunnen de
volgende verschijnselen worden gezien: een krop die te vol blijft, braken,
schudden met de kop, lusteloosheid, vermagering, dunne ontlasting en sterfte.
Vooral bij lories treden regelmatig darmontstekingen op tengevolge van een
Candida infectie. Braken, diarree en vermagering treden dan op de voorgrond.
Tevens kan Candida infecties geven van de neusholte en de ogen.
Neusuitvloeiing, benauwdheid en oogontstekingen zijn het gevolg. De snavel van
kromsnaveligen kan ook aangetast worden door Candida. Vaak treedt dit op na
verwonding, maar ook infecties zonder trauma zijn gediagnostiseerd. We zien dan
hoornverval waardoor gaten ontstaan in de snavel.
Om de diagnose Candida zeker te stellen zal de dierenarts gebruik maken van:
microscopisch onderzoek, kweken en endoscopische inspectie van de krop. Ook nu
kunnen de genoemde verschijnselen een andere oorzaak hebben, waarbij een
aangepaste behandeling nodig is.
Voor Candida infecties wordt over het algemeen nystatine voorgeschreven. Bij
lokale snavelinfecties heeft aanstippen met een verdunde enilconazol oplossing
een goed effect.